دگردیسی صنایع دستی

عموما صنایع دستی ایران به عنوان صنعتی کهن که ریشه در اعماق تایخ دارد، شناخته می‌شود.

صنعتی که اصول و فنون آن میراثی از گذشتگان و نیاکان بوده و حال توسط صنعتگران و پیشه‌وران که به طریقی میراث‌خوار اسلاف‌شان هستند به کار گرفته می‌شود. اما محصولاتی که در ذیل رسته صنایع دستی تعریف می‌شوند، اگرچه امروزه تا حدود زیادی نقشی تزئینی و فرعی را در ساختار مصرف‌گرای زندگی انسان‌ها پذیرفته‌اند، اما روزگاری مجموعه‌ای ازکاربردی‌ترین ابزار گذران امور در زندگی روزمره مردمان بوده‌اند. از تیروکمانی که بر دیوار خانه‌ای آویخته شده‌است تا کاسه‌ای گلین نشسته بر رفی و طاقچه‌ای. سئوال این است که در کنار فوت و فن کار، نقش و کاربرد این ابزار و آلات چگونه به پیشه‌وران امروزین دست‌سازه‌ها انتقال یافته‌‌است؟ بی‌تردید تمامی دست‌سازه‌های خلق‌شده به دست صنعتگران صنایع دستی تزئینی محسوب نمی‌شوند. چرا که بسیاری از فعالین این حوزه با شناخت و درک درستی که از شرایط زمانه‌شان دریافت کرده‌اند، سعی در ابداع و نوآوری در نقش دست‌سازه‌‌ها و میزان کاربردی‌بودن‌شان در روش زندگی مدرن دارند. ازاین‌رو نه تنها با تولید انبوهی از محصولات متنوع و متناسب با نیازهای امروزی پلی شده‌اند برای انتقال فرهنگ بومی و قومی، که بسیاری از ادوات و وسایل را نیز در عین ظرافت و زیبایی، متناسب با فرهنگ سنتی ایرانی تولید می‌کنند. هرچند بسیار نادر و کمیاب، اما هنوز هم در بسیاری از شهرها و مناطق روستایی می‌توان خانه و خانواده‌هایی را یافت که همساز با فرهنگ و ضرباهنگ زندگی‌شان از اسباب و آلات قدیمی، برساخته به دست پیشه‌وران سنتی بهره می‌جویند. چنانکه با وجود ظهورابزارهای نوین که علاوه بر طراحی و زیبایی منحصربفردشان، از قابلیت‌های ویژه‌ای نیز برخوردارند، کماکان ظروف مسین از مقبولیت بیشتری در میان مناطق روستایی برخوردار هستند. اما در میان دست‌سازه‌هایی که این روزها توسط پیشه‌وران و فعالین این حوزه ساخته می‌شوند، موارد بسیاری یافتنی‌است که محصول فکر و خلاقیتی امروزین و نوین است. خلاقیتی که سعی دارد در هجوم حجم انبوهی از ابزار و ادوات مدرن، وسایلی را تولید کند که نه تنها یادآور گذشته پرنقش و نگار و فرهنگ دیرینه اقلیم‌ها و قومیت‌هاست، که احساسی دیگر را در بهره‌گرفتن و استفاده از وسایل مورد نیاز در ما ایجاد کند. وسایلی که علاوه بر تناسب کامل با نیازهای امروزین، به مصرف‌کننده نیز احساس خوشایندی در استفاده از آنها را بواسطه نقش و نگار متفاوت‌اش ارائه می‌کند.

در حال حاضر، دیگر تولید صنایع دستی و دست‌سازه‌های سنتی، محدود به کارگاه‌ها و پیشه‌وران قدیمی نیست. چرا که امروزه بسیاری از جوان‌هایی که از پشتوانه تجربی خاصی بواسطه پیشه پدری بهره‌مند نیستند، وارد عرصه شده و دست به طراحی و تولید دست‌سازه‌هایی زده‌اند که هم ریشه در سنت دارند و هم از مقبولیت ویژه‌ای در میان مخاطبان و مصرف‌کننده‌های امروزی برخوردار هستند. بطور مثال، زیورآلاتی که امروزه به دست هنرمندان تولید می‌شوند، زاییده فکر و دست کسانی است که یا صاحب طبعی لطیف هستند و یا دارای تحصیلاتی در این زمینه می‌باشند. البته باید در کنار تمامی عواملی که باعث استقبال از این دست‌سازه‌ها می‌شوند، قیمت نسبتا مقبول و متعارف آنها را نیز لحاظ کرد. چرا که صنایع دستی موجود در بازار به نسبت آنچه که این روزها طراحی و ساخته می‌شوند، از قیمت بسیار بالایی برخوردارند. مهمترین دلیل چنین ویژگی را نیز می‌توان به شرایط ساخت و تولید این دست‌سازه‌ها مرتبط دانست. بسیاری از محصولاتی که تحت عنوان دست‌سازه‌های سنتی ساخته می‌شوند، عموما نه در کارگاه‌ها، که در خانه‌هایی تولید می‌شوند که کمترین نشانی از یک فضای کارگاهی را هم ندارند و بنا به ضرورت و خلاقیت تولیدکننده با ابتدایی‌ترین امکانات شکل‌گرفته و تهیه می‌شوند. از اینرو حمایت از چنین تولیدکنندگانی که در عرصه صنایع دستی فعالیت دارند و اقدام به تولید محصولاتی نو و متفاوت می‌کنند، نه تنها بازار صنایع دستی کشور را از تنوعی ویژه بهره‌مند می‌کند، که موجب اشتغال‌زایی هرچه بیشتر جوانانی است که سعی در عینی ساختن ایده‌ها و نیروی خلاقه‌شان دارند.